Posiedzenie Sądu Najwyższego w sprawie rozszerzonej skuteczności wyroku uznającego postanowienie wzorca umownego za niedozwolone

20 listopada 2015 r. odbędzie się posiedzenie niejawne Sądu Najwyższego, na którym powinniśmy poznać odpowiedź na zadane przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego we wniosku z dnia 16 lutego 2015 r. zagadnienie prawne, wywołujące rozbieżności w wykładni prawa:

„Czy wpis uznanego za niedozwolone postanowienia wzorca umowy do rejestru, o którym mowa w art. 479(45) § 2 k.p.c., powoduje, że przewidziana w art. 479(43) k.p.c. rozszerzona skuteczność prawomocnego wyroku będącego podstawą tego wpisu stoi na przeszkodzie postępowaniu w przedmiocie kontroli postanowienia tej samej treści, zawartego w innym wzorcu umowy, stosowanym przez przedsiębiorcę, przeciwko któremu został wydany ten wyrok, bądź przez innego przedsiębiorcę?”

 "Warszawa 9471" by User:Darwinek - Own work. Licensed under CC BY-SA 3.0 via Wikimedia Commons.

W drodze dostępu do informacji publicznej ustaliłem, że sprawę rozpozna następujący skład sędziowski:

Prezes  Izby Cywilnej Tadeusz Ereciński – Przewodniczący

SSN Teresa Bielska Sobkowicz

SSN Jacek Gudowski

SSN Karol Weitz – sprawozdawca

SSN Halina Kiryło

SSN Dawid Miąsik – sprawozdawca

SSN Maciej Pacuda

Pierwszych czterech sędziów orzeka w Izbie Cywilnej, trzech kolejnych - w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych.

Powyższe oznacza, że zastosowanie znalazł § 100 ust. 1 Regulaminu Sądu Najwyższego, zgodnie z którym:

Jeżeli postanowienie o przedstawieniu zagadnienia prawnego do rozstrzygnięcia przez skład siedmiu sędziów lub wniosek o rozstrzygnięcie rozbieżności w wykładni prawa dotyczą właściwości dwu lub więcej izb, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego - na wniosek Prezesa Sądu Najwyższego kierującego izbą, w której postanowienie wydano lub do której wniosek wpłynął - wyznacza do składu sędziów każdej z izb.

Powyższe wskazuje – i słusznie – że rozstrzygane zagadnienie będzie miało znaczenie nie tylko na gruncie postępowań w sprawie uznania postanowień wzorców umownych ze niedozwolone (które należą do właściwości Izby Cywilnej), lecz również na gruncie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów (właściwość Izby Pracy).

Analiza SSN wyznaczonych do rozpoznania sprawy pozwala przypuszczać, że SN opowie się za zawężeniem podmiotowej granicy skuteczności wyroku do osoby pozwanego przedsiębiorcy.

Koronny argument to obecność w składzie SSN Haliny Kiryło oraz SSN Macieja Pacudy, którzy wydali wspaniałą uchwałę w sprawie III SK 18/13, odpowiednio jako sprawozdawca i przewodniczący (o której pisałem tutaj).

Podejrzewam, że projekt tej uchwały pisał SSN Dawid Miąsik, który wówczas był oddelegowany z Biura Studiów i Analiz SN do Izby Pracy jako asystent sędziego (por. jego życiorys). SSN Dawid Miąsik jest autorem komentarza do art. 24 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów (red. T. Skoczny), jednak nie zajmuje w nim stanowczego stanowiska w przedmiotowej sprawie.

Drugi sprawozdawca w sprawie III CZP 17/15 - SSN Karol Weitz - w Systemie Prawa Handlowego uznał, że przedmiotowy spór przesądziła uchwała w sprawie III CZP 80/08. Warto przy tym wskazać, że nie przekonują go argumenty z punktu widzenia naruszenia zasady zamkniętego katalogu źródeł prawa (art. 87 Konstytucji RP), ale bardziej łaskawie zdaje się postrzegać argumenty dotyczące  naruszenia prawa do obrony i wysłuchania (por. Postępowanie sądowe w sprawach cywilnych z udziałem przedsiębiorców, System Prawa Handlowego, Tom 7, Wydanie z 2013, s. 309 i 310).

Przewodniczący składu, Prof. Ereciński, w komentarzu do kodeksu postępowania cywilnego, też nie zajmuje w sposób wyraźny stanowiska, wskazując na sporny charakter rozważanej kwestii. Podziela jednak pogląd wyrażony w uchwale SN w sprawie III CZP 80/08, zgodnie z którą „pod względem przedmiotowym prawomocność powyższego wyroku dotyczy tego postanowienia konkretnego wzorca umowy, które było przedmiotem oceny w postępowaniu zakończonym prawomocnym wyrokiem (art. 365 § 1 i art. 366)” (t. II, red. T. Ereciński, Lexis Nexis, Warszawa 2012, s. 866). A skoro wyrok ma dotyczyć tylko konkretnego wzorca, to trudno, aby odnosił się do odmiennego wzorca stosowanego przez innego przedsiębiorcę – nawet, jeśli zawiera identyczne postanowienie).

W przywoływanej wyżej sprawie III CZP 80/08 sprawozdawcą była SSN Teresa Bielska-Sobkowicz.

SSN Jacek Gudowski był natomiast sprawozdawcą w sprawie III CZP 95/03. Przypominam przy tym, że z tej uchwały w żadnym wypadku nie wynika teza co do rozszerzenia mocy wiążącej wyroku na innych przedsiębiorców (o czym pisałem tutaj).

W gronie siedmiu sędziów znalazły się zatem osoby, które albo orzekały już w sprawach dotyczących niedozwolonych postanowień umownych, albo są autorami publikacji na ten temat. Co istotne – wygląda na to, że żaden z SSN nie wydał wcześniej orzeczenia, które opowiadałoby się za rozszerzoną mocą wiążącą wyroku stwierdzającego niedozwolony charakter  klauzuli (oczywiście przez cały czas mam na myśli stronę pozwanych, rozszerzenie mocy wiążącej na innych konsumentów - potencjalnych powodów – nie jest zasadniczo sporną kwestią).

Rozstrzygnięcie SN będzie miało istotne znaczenie dla toczących się postępowań, ale otwiera też okno dla quasi konsumenckich organizacji, których zapał do składania licznych pozwów został ostatnio skutecznie ograniczony przez orzecznictwo sądów powszechnych (ponownie por. moja analiza w tym zakresie). Wspomniane organizacje mogą chcieć wykorzystać ostatnie chwile, które pozostały im do wejścia w życie nowelizacji przekazującej kontrolę abuzywności postanowień wzorców umownych Prezesowi UOKiK – tj. do 17 kwietnia 2016 r.