Prawo do obrony w postępowaniu w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów

Odmienność praktyki zarzucanej przedsiębiorcy w postępowaniu administracyjnym i uznanej następnie przez Prezesa UOKiK w decyzji za niedozwoloną uzasadnia uchylenie tej decyzji – do takiego wniosku doszedł Sąd Ochrony Konkurencji Konsumentów w wyroku z dnia 15 października 2014 r. sygn. akt XVII AmA 82/13 (wyrok i uzasadnienie).

Istota praktyki zarzucanej przedsiębiorcy (Polkomtel) w postanowieniu o wszczęciu postępowania w sprawie praktyk naruszających  zbiorowe interesy konsumentów polegała na prezentowaniu w reklamie informacji o cenie połączenia telefonicznego „do wszystkich” wynoszącej 29 groszy, podczas gdy cena połączenia do Play wynosiła 60 groszy (w przypadku drugiej praktyki – 72 grosze). W sentencji decyzji Prezes UOKiK położył nacisk na słabą czytelność zamieszczonej w reklamach wskazówki objaśniającej o treści „Oferta nie dotyczy P4”.

Polkomtel w odwołaniu zarzucił Prezesowi UOKiK m.in.

-       naruszenie art. 74 uokik poprzez uwzględnienie w zaskarżonej decyzji zarzutów wobec (...), które nie były przedmiotem postępowania przed Prezesem UOKiK w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, a w konsekwencji uwzględnienie zarzutów, do których strona nie mogła się ustosunkować przed wydaniem decyzji;

-       naruszenie art. 8, art. 9 i art. 10 § l k.p.a. w zw. z art. 83 uokik poprzez prowadzenie

postępowania w sposób podważający zaufanie jego uczestników do władzy publicznej i niepoinformowanie strony o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie jej praw i obowiązków będących przedmiotem postępowania administracyjnego (niepoinformowanie strony o zmianie zarzutów) oraz niezapewnienie stronie czynnego udziału w postępowaniu (brak możliwości obrony wobec nieznajomości praktyk i ich kwalifikacji ocenianych w decyzji);

SOKiK zgodził się z argumentami przedsiębiorcy, stwierdzając, że:

-        […] zachodzi odmienność istoty praktyk powoda kwestionowanych przez Prezesa UOKiK w postępowaniu administracyjnym oraz tych, które zostały ostatecznie uznane za niedozwolone w Decyzji. Na ocenę tą nie wpływa okoliczność, iż w omawianych punktach postanowienia o wszczęciu postępowania oraz Decyzji zastosowano tą samą podstawę prawną. Tożsamość tej podstawy nie zmienia bowiem faktu różnicy w ujęciu działań powoda w dwóch odrębnych aktach organu antymonopolowego. 

-        […] powód nie miał możliwości przedstawiania swoich racji odnośnie tak ujmowanych praktyk, jak Prezes UOKiK nakreślił je w zaskarżonym rozstrzygnięciu. Tymczasem, zgodnie z przepisem art. 74 ustawy z dnia 16 lutego 2007r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. Nr 50, poz. 331 ze zm.) Prezes Urzędu, wydając decyzję kończącą postępowanie, uwzględnia tylko zarzuty, do których strony mogły się ustosunkować. Skoro więc Prezes UOKiK uwzględnił w pkt I.1 i I.2 Decyzji zarzuty, do których (...) nie mógł się ustosunkować, należało uznać, że dopuścił się naruszenia powołanego przepisu. 

-       Jeśli zatem Prezes UOKiK chciał doprecyzować zarzucane przedsiębiorcy i określone w postanowieniu z dnia 23 grudnia 2010 r. o wszczęciu postępowania administracyjnego zachowania, wskutek czego opis tego zachowania miał ulec zmianie jak to miało miejsce w przypadku przedmiotowej Decyzji, powinien o tym poinformować przedsiębiorcę w ramach prowadzonego przed Prezesem Urzędem postępowania, gdyż mogło to mieć wpływ na ustalenie praw i obowiązków strony będących przedmiotem postępowania ( art. 9 i 10 kpa). 

-       Prezes UOKiK w zaskarżonej Decyzji nie zarzucał zatem (...) Sp. z o.o. podawania informacji wprowadzającej w błąd, że cena wynosi 29 gr. do wszystkich w ramach przedmiotowych ofert, podczas gdy cena za minutę połączenia do (...) sp. z o.o. operatora sieci (...) wynosiła odpowiednio 60 gr. i 72 gr., tylko podawania wskazówki objaśniającej ,, Oferta nie dotyczy (...)” w sposób nieczytelny, przez co mogący wprowadzać w błąd.

Problem sprowadzał się zatem do braku poinformowania przedsiębiorcy w sentencji postanowienia o wszczęciu postępowania, że przedmiotem zastrzeżeń Prezesa UOKiK była słaba czytelność wskazówki objaśniającej. Znajomość takiego zarzutu pozwoliłaby przedsiębiorcy na przedstawienie argumentów przemawiających za uznaniem, że przedmiotowa wskazówka była jednak wystarczająco widoczna.

Sytuacji nie zmienia fakt, że Polkomtel musiał zdawać sobie sprawę z tego, że Prezes UOKiK będzie kwestionował czytelność czcionki. Skoro reklama zawierała informację wykluczające wprowadzenie w błąd, to tylko ich nieczytelność mogła pozwolić na zakwestionowanie reklamy. Prezes UOKiK zapewne też od Polkomtela uzyskał informacje o wielkości czcionek zastosowanych w reklamie, które zostały wskazane w decyzji. Jednak z uwagi na podwyższony standard właściwy dla postępowań karnych konieczne jest niezwłoczne przedstawienie przedsiębiorcy zarzutów - por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 4 lipca 2012 r.,sygn. akt VI ACa 202/12 ze zwięzłym komentarzem M. Bernatta.

Dla porównania:

postanowienie o wszczęciu postępowania

I. podawaniu w ramach kampanii reklamowej telefonii prepaid (...) prowadzonej pod hasłem „Być może nie zasłużyłeś na prezent, ale go od nas dostaniesz" informacji w sposób wprowadzający w błąd, iż cena połączenia telefonicznego do wszystkich w ramach przedmiotowej oferty wynosiła 29 groszy za minutę, podczas gdy cena połączenia telefonicznego do (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W., operatora sieci (...), wynosiła 60 groszy za minutę, co może stanowić nieuczciwą praktykę rynkową w rozumieniu art. 3 w zw. z art. 5 ust. 1 w zw. z art. 5 ust. 3 pkt 5 w zw. z art. 4 ust.1 i 2 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (Dz. U. Nr 171, poz. 1206) oraz godzić w zbiorowe interesy konsumentów.

II. podawaniu w ramach kampanii reklamowej sieci (...) dotyczącej promocji „(...) " informacji w sposób wprowadzający w błąd, iż cena połączenia telefonicznego do wszystkich w ramach przedmiotowej oferty wynosiła 29 groszy za minutę, podczas gdy cena połączenia telefonicznego do (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W., operatora sieci (...), wynosiła 72 grosze za minutę, co może stanowić nieuczciwą praktykę rynkową w rozumieniu art. 3 w zw. z art. 5 ust. 1 oraz art. 5 ust. 3 pkt 5 w zw. z art. 4 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (Dz. U. Nr 171, poz. 1206) oraz godzić w zbiorowe interesy konsumentów.

decyzja

1. polegające na podawaniu w ramach kampanii reklamowej telefonii prepaid (...), prowadzonej pod hasłem „Być może nie zasłużyłeś na prezent, ale go od nas dostaniesz" komunikatu wskazującego, iż cena połączenia telefonicznego do wszystkich w ramach przedmiotowej oferty wynosiła 29 groszy za minutę oraz wskazówki objaśniającej „ Oferta nie dotyczy (...)" w taki sposób, że biorąc pod uwagę zastosowaną wielkość i kolorystykę czcionki, kierunek tekstu i tło - wskazówka objaśniająca mogła być nieczytelna, przez co informacja ta mogła wprowadzać w błąd przeciętnego konsumenta, co stanowi nieuczciwą praktykę rynkową w rozumieniu art. 3 w zw. z art. 5 ust. 1 w zw. z art. 5 ust. 3 pkt 5 w zw. z art. 4 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (Dz. U. Nr 171, poz. 1206) oraz godzi w zbiorowe interesy konsumentów, a zatem stanowi praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, o której mowa w art. 24 ust. 2 pkt 3 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów i stwierdził zaniechanie jej stosowania z dniem 27 lipca 2009 r.

2. polegające na podawaniu w ramach kampanii reklamowej sieci (...) dotyczącej promocji „(...)" komunikatu wskazującego, iż cena połączenia telefonicznego do wszystkich w ramach przedmiotowej oferty wynosiła 29 groszy za minutę oraz wskazówki objaśniającej „Oferta nie dotyczy (...)" w taki sposób, że biorąc pod uwagę zastosowaną wielkość i kolorystykę czcionki, kierunek tekstu i tło - wskazówka objaśniająca mogła być nieczytelna, przez co informacja ta mogła wprowadzać w błąd przeciętnego konsumenta, co stanowi nieuczciwą praktykę rynkową w rozumieniu art. 3 w zw. z art. 5 ust. 1 oraz art. 5 ust. 3 pkt 5 w zw. z art. 4 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o  przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (Dz. U. Nr 171, poz. 1206) oraz godzi w zbiorowe interesy konsumentów, a zatem stanowi praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, o której mowa w art. 24 ust. 2 pkt 3 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów

Omawiane orzeczenie jest jednym z pierwszych (jak nie pierwszym) w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, w których uchylono decyzję Prezesa UOKiK z uwagi na naruszenie prawa do obrony. W ostatnich latach naruszenia proceduralne były stwierdzane przez SOKiK głównie w przypadku odwołań od decyzji UKE i URE. W przypadku Prezesa UOKiK najbardziej spektakularnym wydarzeniem był wyrok SN z dnia 3 października 2013 r. w sprawie PKP Cargo sygn. akt III SK 67/12, w którym SN zakwestionował dopuszczalność rozszerzenia zakresu postępowania antymonopolowego wszczętego na wniosek (na podstawie uokk z 2000 r.) wskazując, że:

Sądy orzekające w sprawach z odwołania od decyzji Prezesa Urzędu, rozstrzygając spór pomiędzy przedsiębiorcą a organem antymonopolowym, którego zakres wskazany w odwołaniu obejmuje także naruszenie przez organ antymonopolowy nałożonych na niego obowiązków proceduralnych, podyktowanych potrzebą ochrony słusznych interesów przedsiębiorcy i jego prawa do obrony, mogą dokonywać merytorycznej oceny zarzutów odnoszących się do postępowania prowadzonego przez Prezesa Urzędu.

W rezultacie SOKiK wyrokiem z dnia 17 marca 2014 r., sygn. akt XVII AmA 148/13 uchylił decyzję Prezesa UOKiK (tu uzasadnienie).